GIỚI THIỆU

VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HOÁ CHÙA TIÊN LỮ- XÃ TÂN DÂN

Tân Dân là một xã ven Trà sơn thuộc huyện Đức Thọ, có diện tích là 17,22km², dân số có trên 7129 nhân khẩu, 2446 hộ, gần 20% nhân dân tín ngưỡng thiên chúa giáo. Năm 2020 được sáp nhập từ 2 xã Đức Long và Đức Lập củ. Hệ thống hành chính có 12 thôn, có 5 trường học trên địa bàn, có 20 chi bộ trực thuộc. Toàn xã có 03 di tích LSVH cấp tỉnh, có hệ thống đường giao thông thuận lợi, có đường Quốc lộ 8A đi qua, tỉnh lộ 552, 554, đường sắt Bắc nam đi qua. Kinh tế xã nhà phát triển đa dạng, nhưng tập trung chủ yếu là sản xuất nông nghiệp, thương mại dịch vụ.

Hiện tại đoàn tham quan của mình đang có mặt tại Di tích LSVH Chùa Tiên Lữ đề nghị xếp hạng di tích cấp tĩnh năm 2004.

Chùa Tiên Lữ được xây dựng trên một vùng đất bằng phẳng, nằm giữa lưng chừng chân núi Dị Sơn (Rú Dẻ), hiện nay thuộc thôn Tân Mỹ, xã Tân Dân huyện Đức Thọ tỉnh Hà Tĩnh, cách thành phố Hà Tĩnh khoảng 40 km theo đường chim bay về hướng Tây Bắc. Xưa vị trí này thuộc làng Trung Phạm xã Phụng Công tổng Việt Yên huyện La Sơn. Di tích có kiến trúc theo kiểu nhà kẻ tứ trụ gồm ba gian một hồi, khung cảnh xung quanh chùa đẹp như một bức tranh thuỷ mặc về chốn thiên thai với cây đa cổ thụ, suối trong mát bốn mùa, đồi núi hùng vĩ đã làm rung động nhiều tao nhân mặc khách ghé thăm.

Chùa Tiên Lữ có từ thế kỷ XIV(năm 1428 đến 1433), do Bạch Ngọc Hoàng Hậu (Trần Thị Ngọc Hào), vợ thứ ba của vua Trần Duệ Tông xây dựng, người đã có công lớn giúp Lê Lợi đánh thắng giặc Minh xâm lược.

Hoàng hậu Bạch Ngọc tên thật là Trần Thị Ngọc Hào, con ông Trần Công Thiệu, một nhà giàu ở làng Tri Bản, huyện Thổ Hoàng nay là Hương Khê, Hà Tĩnh. Trong một chuyến du ngoạn qua vùng phía nam, vua Trần Duệ Tông (1337- 1377) bắt gặp một người con gái quốc sắc thiên hương, liền đưa về kinh thành Thăng Long, phong làm hoàng hậu Bạch Ngọc. Bà sinh ra công chúa Huy Chân (Trần Thị Ngọc Hiền), sau này là vợ của thủ lĩnh nghĩa quân Lam Sơn Lê Lợi.

Sau khi Hồ Quý Ly chiếm ngôi nhà Trần, nhà Minh lấy cớ này xâm lược nước ta. Trong hoàn cảnh đất nước có chiến tranh, bà cùng với người thân và gia nhân cải trang thành thầy tu, bỏ kinh thành Thăng Long trở về quê hương bản quán lánh nạn, sinh cơ lập nghiệp, khai hoang, lập làng, vùng đất rộng lớn bao gồm một phần thượng Đức Thọ, Can Lộc, Hương Sơn và Vũ Quang, nay được biết đến với các địa danh cổ như Am Sơn, xứ Mộ Vua, núi Vua, Kính Kỵ, Trung Phạm, Thường Nga, Ngũ Khê, Tùng Chính, Lai Thạch… Hoàng hậu Bạch Ngọc có hai cung nữ là Phạm và Kỵ và hai trung thần Nguyễn Thời Kinh và Trần Quốc Trung. Để cảm ơn lòng tận tụy của họ, bà đã gả hai cung nữ của mình cho hai ông và tên hai cặp vợ chồng ấy bà lấy đặt tên cho hai điếm mới lập ra đó là Kính Kỵ và Trung Phạm (nay thuộc xã Tân Dân – Đức Thọ). Trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, gia đình Hoàng hậu Bạch Ngọc có công rất lớn trong việc cung cấp nhân lực, lương thảo, tiền bạc tích góp nhiều năm cho nghĩa quân, góp phần vao chiến thắng cuối cùng đánh đuổi quân Minh xâm lược. Trong thời gian này, gia đình bà được gặp Bình Đinh Vương Lê Lợi, thủ lĩnh cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Con bà là Trần Thị Ngọc Hiền được Lê Lợi cảm mến và lấy làm cung phi và cũng được nhân dân tôn kính gọi là Hoàng hậu Trịnh Thục.

Khi đất nước thanh bình gia đình Hoàng hậu Bạch Ngọc cho xây dựng chùa Tiên Lữ, cùng với chùa Am (Diên Quang tự) dùng để tu hành, tụng kinh niệm Phật cầu tự. Hoàng hậu Bạch Ngọc đặt tên chùa là Tiên Lữ. Hoàng hậu Bạch Ngọc mất ngày 22 tháng 6 âm lịch, an táng tại Bị Bản. Hoàng hậu Trịnh Thục mất ngày 22 tháng 3 âm lịch dưới thời Hồng Đức (1470 – 1497), Công chúa Trang Từ mất ngày 05 tháng 02 âm lịch dưới thời Cảnh Thống (1497 – 1504), an táng tại rừng thiêng quanh đồi Phúc Sơn, nơi có đền Ngũ Long (Hiện nay những ngôi mộ này không còn dấu vết nữa). Các ngày mồng 01 mồng 02 mồng 03 tết Nguyên Đán lễ cúng giỗ chay; tiết Thanh Minh, Đoan Ngọ thì lễ vật đầy đủ.

Chùa được xây dựng lúc đầu chỉ lợp tranh và có một quả chuông lớn đánh vang khắp một vùng. Trải qua nhiều triều đại phong kiến, di tích đã được trùng tu, tôn tạo nhiều lần. Đến năm 1932, chùa Tiên Lữ bị thực dân Pháp đốt phá, trở thành phế tích, đồ thờ còn sót lại hợp tự về chùa Am.

Hình ảnh tháp chuông Chùa Tiên lữ

Năm 2002, di tích được phục hồi dựa trên một số kết cấu gỗ nguyên gốc còn sót lại; năm 2004 chùa Tiên Lữ đã được UBND tỉnh Hà Tĩnh ra Quyết định số 2176/QĐ/UB-VX, ngày 26 tháng 11 năm 2004 công nhận di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Từ năm 2015 đến nay được tu sửa nâng cấp với kinh phí trên 500 triệu đồng. Với giá trị di tích lịch sử - văn hoá, chùa Tiên Lữ là điểm danh thắng nơi đông đảo các tín đồ phật tử hành hương về tu học.

Hình ảnh nhà Tam bảo chùa Tiên Lữ

Không gian cảnh quan tại Chùa Tiên Lữ

Về giá trị lịch sử, di tích chùa Tiên Lữ là bằng chứng cụ thể ghi lại công lao đóng góp của gia đình con cháu của Hoàng hậu Bạch Ngọc đối với công cuộc kháng chiến chống quân Minh. Bên cạnh đó, bà còn mở mang nhiều thôn xóm. Địa bàn chùa là nơi căn cứ kháng chiến, cũng là nơi hoạt động cách mạng và chứng kiến các chiến sĩ kiên trung hi sinh vì độc lập tự do của dân tộc. Ngoài giá trị lịch sử, di tích còn có giá trị về danh thắng và tôn giáo.

          Có thể nói rằng Chùa Tiên Lữ toạ lạc trên núi Dị Sơn hay còn gọi là Rú Dẻ bởi nơi đây ngày xưa được bao phủ toàn là cây dẻ một loại cây ăn quả, nay rừng dẻ không còn nữa. Chùa dựa lưng vào núi Phụ Đồ, nơi tương truyền xưa kia tiên xuống đánh cờ, bên hữu là núi Long Mã, cạnh đó là khe nước chùa chảy quanh năm không ngừng nghỉ cho dù thời tiết hạn hán, gió Lào. Phía trước là Ao Sen. Tô điểm vào đó là những làng quê mang đậm chất Việt Nam với mái ngói đỏ tươi, tre xanh bao bọc che chở người dân suốt bao đời khỏi những thiên tai địch hoạ. Xung quanh di tích có nhiều cây cối đẹp, đặc biệt ở góc sân chùa có hai cây đa cổ thụ to lớn người ôm không xuể làm tôn vẻ nghiêm trang, cổ kính cho chốn bồng lai tiên cảnh.

Vịnh Núi Long Mã Phụ Đồ

Phụ Đồ Long Mã tiếng xưa nay

Cảnh trí song phong cẩm tú thay,

Đá bạc uốn quanh đôi suối nước

Non xanh bao phủ một vùng cây.

Chùa Tiên còn động hương còn lửa

Núi Bụt đầu khe khói lẫn mây

Non nước hữu tình đâu sánh kịp

Thợ trời xếp đặt khéo ra tay.

Bài thơ do cụ Nguyễn Dao, hiệu trưởng trường sơ học Văn Lạc, ( trường Văn Lạc, thôn Ngọc Lâm, xã Đức Lâm ) trong một lần đưa học sinh đi dã ngoại cụ đã cảm tác bài thơ này năm 1940.

Sau gần 6 thế kỷ, trải qua nhiều thăng trầm mưa nắng. Chùa Tiên lữ luôn là mái nhà chung của nhiều thế hệ, được truyền thừa từ đời này qua đời khác, Ngôi chùa chính là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của người dân địa phương cũng như du khách thập phương về đây tham quan chiêm bái, hòa mình an lạc trong không khí trang nghiêm, cổ kính.

 Với quần thể kiến trúc thờ tự độc đáo, những giá trị đi cùng thời gian, chùa Tiên Lữ đã trở thành điểm đến hấp dẫn về du lịch văn hóa tâm linh của Huyện Đức Thọ.